KOPP-blog: breken?

DECEMBER. TIJD VOOR hét familiefeest, in veel culturen verplichte kost. Maar oh, wat kan het moeilijk en pijnlijk zijn om terug te keren naar het gezin van herkomst. Met diezelfde familieleden, waar onmiddellijk de oude patronen opspelen, de rollen weer verdeeld worden zodra je de deur binnenstapt, precies zoals ze vroeger waren. Net als op verjaardagen en op vader- en moederdag. Veel KOPP’ers zouden deze dagen het liefst overslaan. En dat is niet omdat het hen onverschillig laat. Integendeel; ze voelen juist tevéél.

Zolang je in je oude rol blijft, is het best te doen. Je hoeft alleen maar je eigen gevoelens of behoeften uit te schakelen en je ten dienste te stellen van het systeem. Net als vroeger. Maar als je daar genoeg schade door hebt ondervonden, is dat nou juist wat je niet meer kán.
Ooit besloot ik samen met mijn ex om niet meer het in drievoud verplichte verjaarsbezoek te brengen aan zijn moeder: op de dag zelf, op de zaterdag dat ze het vierde en op de zondag daarna, om de restjes op te maken. Jullie hebben het goed voor elkaar, was het verongelijkte commentaar dat ik van mijn schoonzus kreeg. Omdat wij niet meer drie keer kwamen opdraven, voelde zij minder dan ooit de vrijheid om te bepalen wat zij wilde. En dat nam ze ons kwalijk.
Zodra één van de kinderen zijn of haar rol niet meer pakt, heb je de poppen aan het dansen. Dan raakt het hele systeem uit balans. Andere broers of zussen voelen de verplichting om die rol over te nemen, wat ze de afvallige niet in dank zullen afnemen.

Veel van mijn klanten zijn zulke afvalligen die te maken krijgen met zure commentaren, of erger. Ze leren stap voor stap om zelf de regie te nemen in hun leven en zichzelf op de eerste plaats te zetten. Is dat niet egoïstisch? De rest van het gezin vindt vaak van wel, maar nee, het is de enige manier om duurzaam met je energie om te gaan. Als jij omvalt omdat je jezelf niet voedt, kan je er überhaupt niet meer voor de ander zijn. Volwassen zijn betekent dat je – voor het leeuwendeel – voor jezelf zorgt, zodat een ander dat niet hoeft te doen.
Maar het gezin van herkomst is soms hardnekkig afhankelijk van de rol die de afvallige vertegenwoordigde. Als iemand altijd de luchtigheid kwam brengen en dat nu niet meer doet, wordt de sfeer ineens zwaar. Als iemand het huis opgeruimd hield en daar nu mee ophoudt, verschijnt daar plotseling een puinhoop. Het probleem dat er altijd al was, wordt nu zichtbaar.
Als er voldoende volwassen besef aanwezig is, zullen de broers en zussen de koppen bij elkaar steken en de werkelijk belangrijke taken verdelen. Maar dat volwassen besef is er lang niet altijd. Veel vaker zitten de gezinsleden vast in hun oude overlevingsdelen. En dan krijg je een grote stroefheid tussen ouders, broers en zussen. En kunnen de decemberfeesten beladen verplichtingen worden waar mensen de ene helft van het jaar tegenop zien en de andere helft van moeten bijkomen.

Soms leidt deze grote emotionele onmacht zelfs tot het ontstaan van twee kampen, waarbij het ook nog wel eens voorkomt dat één van die twee kampen bestaat uit slechts één persoon. Deze Zwarte Schapen zijn de bliksemafleiders van het gezin. Dat is niet expres, of uit kwaadaardigheid ontstaan. Ze hebben die rol als (heel) klein kind meestal zelf op zich genomen, uit liefde voor het systeem. Maar helaas, zo’n rol raak je als volwassene niet meer zomaar kwijt. Het systeem heeft belang bij het evenwicht en laat de bliksemafleider niet gaan. Als jij een Zwart Schaap bent, holt de omgang met jouw gezin van herkomst je helemaal uit.

Samenvattend: de verhoudingen in gezinnen-van-herkomst van volwassen KOPP'ers kunnen uiteenlopen van (inmiddels) gezond en harmonieus, via pijnlijk en een levenslange uitdaging, tot problematisch toxisch. Uiteraard is dat steeds een momentopname, want alles is voortdurend in beweging. En uiteraard hangt het er ook helemaal vanaf aan welk gezinslid je de vraag stelt.
‘Hoe verhoud ik mij tot mijn gezin van herkomst?’ is een vraag die in mijn praktijk in allerlei varianten terugkomt. Van Het lijkt wel zo harmonieus, maar er klopt iets niet, kan dat of zie ik spoken? via Hoe moet ik hier in godsnaam mee omgaan, kan ik dat leren? tot Moet ik breken met mijn ouders/ familie?

Het antwoord is nooit een vast recept. Het bestaat uit de ingrediënten onderscheid maken tussen gezonde delen en overlevingsdelen, trauma helen en je eigen ouder worden zodat je op je eigen grond kan staan, van daaruit leren om grenzen te stellen. Dit alles is een proces, een leerschool. De plek waar je in dat proces staat, gecombineerd met de mate van toxiciteit (voor JOU!) van het systeem, bepaalt hoeveel uitdaging je aankan deze kerst. Leg de lat niet te hoog; iedere groeistap is er één.

Volgend jaar kan het weer anders zijn.

Vermijd, als het enigszins kan, definitieve beslissingen. Tijdelijk geen contact, ‘totdat ik het aankan’ is meestal ook een optie.